Pandeminin etkisi ile günümüz dünyasında, beslenme alışkanlıkları değişiklik göstermiştir. Günlük beslenme ihtiyacının karşılanmasının desteklenmesi amacıyla Bakanlık tarafından kayıt altına alınan işletmelerde üretilen ve ithaline izin verilen ‘’Takviye Edici Gıda’’ niteliğindeki ürünler gündeme gelerek sağlıklı yaşam için günlük beslenmeye destek olmaktadır.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından “Takviye edici gıda: Normal beslenmeyi takviye etmek amacıyla, vitamin, mineral, protein, karbonhidrat, lif, yağ asidi, amino asit gibi besin öğelerinin veya bunların dışında besleyici veya fizyolojik etkileri bulunan bitki, bitkisel ve hayvansal kaynaklı maddeler, biyoaktif maddeler ve benzeri maddelerin konsantre veya ekstraktlarının tek başına veya karışımlarının kapsül, tablet, pastil, tek kullanımlık toz paket, sıvı ampul, damlalıklı şişe ve diğer benzeri sıvı veya toz formlarda hazırlanarak günlük alım dozu belirlenmiş ürünler” olarak tanımlanmaktadır.
Ülkemizde takviye edici gıdalar ile ilgili bilgilere ve düzenlemelere Türk Gıda Kodeksi Takviye Edici Gıdalar Tebliği’nden ulaşmak mümkündür. Bu ürünlerin etiketlenmesi, oldukça önemli olup etiketleme aşamasında sıkı kurallara tabidir. Takviye edici gıdaların üzerinde, “Takviye edici gıdalar normal beslenmenin yerine geçemez.”, “İlaç değildir, hastalıkların önlenmesi veya tedavi edilmesi amacıyla kullanılmaz.” şeklindeki ifadelerin mutlaka yer alması gerekmektedir.Günlük olarak alınan bu takviye edici gıdaların fazla tüketilmesi, sağlığa zararlı olabileceği için Türk Gıda Kodeksi tarafından günlük limitler belirlenmiştir.
08.08.2019 tarihli Resmi Gazete’de Takviye Edici Gıdaların Onay İşlemleri Uygulama Talimatı yayınlanmış olup bu talimatın hukuki dayanağı; takviye edici gıdaların ithalatı, üretimi, işlenmesi ve piyasaya arzına ilişkin yönetmeliktir (T.C. RG 02.05.2013/28635). Piyasaya arz edilecek her bir takviye edici gıda için onay alınması zorunludur ve onay başvurusu il müdürlüklerine yapılır. İzin sonrası verilen takviye edici gıda onay numarası ürün üzerinde bulunmak zorundadır.
Üretici veya ithalatçı, onay başvurusu yapacağı her takviye edici gıda için başvuruda istenilen bilgi ve belgeler ve bu belgelerin yer aldığı CD/DVD’yi hazırlayarak dosya halinde il müdürlüğüne müracaat eder. İl Müdürlüğü her bir takviye edici gıda için “Takviye Edici Gıda Onay ve Değerlendirme Formu” nu düzenler. Bilgi ve belgelerin içerik olarak ayrılarak tek tek adlandırılıp CD/DVD’ye yüklenmesi gerekir.
Takviye edici gıdaların onay başvurusunda istenen bilgi ve belgeler ise;
- Dilekçe,
- Takviye edici gıdaların ticari marka ve ismi,
- Yüzde bileşen listesi,
- Spesifikasyon belgesi,
- Tavsiye edilen günlük alım dozu,
- Takviye edici gıdanın üretildiği HACCP ve/veya GMP (İyi Üretim Uygulamaları) uygulandığına dair taahhütname,
- Fason üretimlerde fason sözleşmesi,
- Bitki listesinde pozitif olan ve takviye edici gıdada kullanımına izin verilen botaniğin adı, Latince adı ve kullanılan kısmı,
- İşletmenin kendi alan adı ve URL adres/adresleri (varsa),
- Ücret makbuzu,
- Yönetmeliğin 9’uncu maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen taahhütname.
İl müdürlüğü, onay başvurularını başvuru tarihine göre değerlendirir. Dosyadaki bilgi ve belgelerin eksik veya yanlış hazırlanmış olması durumunda, eksiklik ve/veya yanlışlıkları açık bir şekilde başvuru sahibine resmi yazı ile bildirir.
İl müdürlüğü bilgi ve belgelerin tam ve doğru olması durumunda; takviye edici gıdanın markası ve ismini, takviye edici gıdanın yüzde bileşen listesini, gıda işletmesinin alan adı ve URL adres/adreslerini, ticari formu ve takdim şeklini ve GGBS de girişlerini yapar, onay numarasını alır ve takviye edici gıdayı onaylar.
Onay numarası alınacak takviye edici gıdanın bileşenlerinin GGBS üzerinden seçilerek girilebilmesi için ilgili alanda isimlerinin bulunmaması durumunda, bu bileşenlerin isimlerini GGBS deki alanda tanımlanmak üzere Bakanlığın “tegonay@tarim.gov.tr” adresine gönderir ve takviye edici gıdanın onaylandığını resmi yazı ile başvuru sahibine bildirir. Onay işlemleri ile ilgili bilgilerin Gıda Güvenliği Bilgi Sistemine girişlerini ve gerekli güncellemeleri yapar.
İl Müdürlüğü, onay başvurusu yapılmış bir üründe limitleri belirlenmemiş vitamin/mineral/besleyici veya fizyolojik etkileri bulunan diğer maddelerin bulunması durumunda bu maddelerin listesini ve varsa bilimsel çalışmaları başvuru dosyasına ekleyerek, limitlerinin belirlenmesi amacıyla Bakanlığa gönderir. Onay başvurusunda bulunan diğer bilgi ve belgeleri inceler. Başvuru dosyasında istenen bilgi ve belgelerden eksiklik varsa başvuru sahibine bildirir. Bakanlıkça limitlerin internet sitesinde yayımlanması ve eksikliklerin giderilmesinden sonra onay işlemleri tamamlanır.
Fason üretilecek takviye edici gıdanın onay başvurusu, fason üretimi yaptıran veya fason üretim yapan üretici tarafından yapılabilir ve imzalanabilir.
İşletmeci daha önce onay aldığı takviye edici gıdanın markası, adı, bileşeni ve günlük alım dozunun aynı olması durumunda farklı ticari şekiller için onay başvurusu yapmaz, sadece resmi yazı ile İl Müdürlüğüne bildirimde bulunur. İl Müdürlüğü, Gıda Güvenliği Bilgi Sistemine (GGBS) yeni ticari şekil/şekileri de ilave eder.
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı resmi kontrol görevlileri tarafından takviye edici gıdaların satış ve üretim yerleri ile bu ürünlerin fiili ithalat aşamasında yürürlükteki mevzuat çerçevesinde risk esasına göre denetimler yapılmakta ve gerektiğinde ürünlerden numune alınmaktadır.
Yapılan denetim ve kontrollerde ürünlerde olumsuzluk tespit edilmesi halinde; mevzuat çerçevesinde idari para cezası, Cumhuriyet Başsavcılığı’na suç duyurusu ve ürünlerin piyasadan toplatılması gibi yasal işlemler uygulanmaktadır. Reklam Kurulu kararları incelendiğinde Kurulun özellikle insan sağlığı ile doğrudan bağlantısı olan besin takviye ürünlerine ilişkin rekalamlarda kanuna aykırılık bulunması halinde daha sert yaptırımlar ve yüksek idari para cezası verilebildiği görülmektedir.[1]
Gıda sektörünün son dönemde hızla büyümesi, marka ve ürün çeşitliliğini de beraberinde getirmektedir. Takviye edici gıda sektörü ise bu büyümeye paralel olarak ülkemizde de her geçen gün gelişmektedir. “Takviye Edici Gıdaların İthalatı, Üretimi, İşlenmesi ve Piyasaya Arzına İlişkin Yönetmelik” kapsamındaki gıda işletmecileri “Türk Gıda Kodeksi Etiketleme Yönetmeliği” ile “Türk Gıda Kodeksi Takviye Edici Gıdalar Tebliği” hükümlerine uymak zorundadır. Bu sebeple tüketicilerin de ürün seçiminde ve kullanımında güvenilir ürünlere yönelmesi için gıda işletmecileri büyük rol oynamaktadır. Dolayısıyla bahsedilmiş olunan ‘’gıda takviyesi izni’’ adımlarını bilinçli ve doğru bir şekilde izlemek büyük önem taşımaktadır.
[1] Reklam Kurulu Kararı – Reklam Kurulu, D.2020/352, T.No. 298, T. 9.6.2020
Reklam Kurulu Kararı – Reklam Kurulu, D.2017/177, T.No. 260, T. 9.5.2017