Etiket, ürünü tanımlayan bilgileri barındıran ve ürünün satın alınması esnasında bu bilgilerin tüketiciye anlaşılır bir biçimde aktarılmasını sağlayan araçtır.[i] Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği’nin 4/2-h Maddesine göre etiket; ‘’Gıdanın ambalajının veya kabının üzerine yazılmış, basılmış, şablon ile basılmış, işaretlenmiş, kabartma ile işlenmiş, soğuk baskı ile basılmış, yapıştırılmış veya iliştirilmiş olan herhangi bir işareti, markayı, damgayı, resimli veya diğer tanımlayıcı unsurları’’ ifade eder. Yine aynı yönetmeliğinin 4/2-ı Maddesinde etiketleme; ‘’ Gıdaya eşlik eden veya atıfta bulunan herhangi bir ambalaj, belge, bildirim veya etiket üzerinde yer alan, gıda ile ilgili herhangi bir yazı, bilgi, ticari marka, resimli unsur veya işaretleri’’ olarak tanımlanmıştır. Söz konusu etiketler gıda ürünlerinin ambalajının üzerinde ya da gıdaya yapıştırılmış şekilde bulunmaktadır.
Beslenme hakkı, sağlıklı ve güvenilir gıda ürünlerine ulaşabilme hakkı tüm insanlara tanınmış bir temel haktır. Bu hususta gıda ürün etiketleri; tüketicinin satın alıp tükettiği ürünlerin içeriğinin tam olarak ne olduğuna ilişkin bilgi sahibi olması noktasında önemli bir amaca hizmet etmektedir. Etiket gıdanın kimliğidir. Bu kimliğinin kapsamının ve kompozisyonun doğruluğundan, Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği’nin 8. Maddesinin birinci fıkrasına göre gıda işletmecisi veyahut, gıda ithal ediliyor ise, ithalatçı sorumludur.
Besin etiketleme ile ilgili ilk yasa Amerika’da Federal İlaç Kurumu (The Federal Drug Administration(FDA)) tarafından oluşturulmuştur. Türkiye’de ise öncelikle 2011 yılında düzenlenen Türk Gıda Kodeksi, 28157 sayılı Etiketleme Yönetmeliği, 2014 yılında resmi gazetede yayınlanan 28906 sayılı değişiklik ve 26 Ocak 2017 yılında yapılan düzenleme ile son halini almıştır. Türk Gıda Kodeksi tarafından gıda ürünlerinin etiketlenmesi zorunlu kılınmıştır. Söz konusu bu husus yasanın tüketicinin tükettiği gıda ile ilgili bilgi edinme hakkının olduğunu ortaya koymaktadır.
Bir gıda ürünün üzerinde olması gereken zorunlu etiket bilgileri Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği’nin 9. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili madde şu şekildedir:
1) Bu Yönetmelikteki istisnalar saklı kalmak kaydıyla, aşağıdaki bilgilerin belirtilmesi zorunludur:
- Gıdanın adı.
- Bileşenler listesi.
- Ek-1’de yer alan Alerjiye veya İntoleransa Neden Olan Belirli Madde veya Ürünler.
- Belirli bileşenlerin veya bileşen gruplarının miktarı.
- Gıdanın net miktarı.
- Tavsiye edilen tüketim tarihi veya son tüketim tarihi.
- Özel muhafaza ve/veya kullanım koşulları.
- 8 inci maddenin birinci fıkrasında bahsedilen gıda işletmecisinin adı veya ticari unvanı ve adresi.
- 12 nci maddede belirtilen işletme kayıt numarası veya tanımlama işareti.
- Menşe ülke.
- Kullanım bilgisi olmadığında gıdanın uygun şekilde tüketimi mümkün değilse, gıdanın kullanım talimatı.
- Hacmen % 1,2’den fazla alkol içeren içeceklerde hacmen gerçek alkol derecesi.
- Beslenme bildirimi.
2) Bu maddenin birinci fıkrasında belirtilen bilgiler kelimeler ve rakamlarla verilir. Bu bilgiler, kelime ve rakamlara ilave olarak, 42 nci madde hükümlerine aykırı olmamak kaydıyla resimli gösterimler veya semboller aracılığıyla ifade edilebilir.
Ayrıca işbu yönetmeliğin 11. Maddesine göre gıdanın ait olduğu partinin tanımlanmasını sağlayan parti işareti veya numarası da ilgili gıda kodeksine uygun olarak belirtilmelidir. Yine belirtmekte fayda olacaktır ki, Gıda İşletmelerinin Kayıt ve Onay İşlemlerine Dair Yönetmeliğe göre kayıt işlemine tabi olan gıda işletmelerinde üretilen veya ambalajlanan gıdalar için, gıdanın üretildiği veya ambalajlandığı gıda işletmesinin işletme kayıt numarası belirtilmelidir.
Ek olarak, Bakanlıkça onay şartı getirilen gıdaların etiketinde gıda onay numarasının yazılması zorunludur.
Piyasaya arz edilen gıda ürünlerinin zorunlu etiket bilgileri hiç içermemesinin veya etiket bilgilerinin nihai tüketiciyi yanıltacak şekilde oluşturulmasının; 5996 Sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu, Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği, Ticari Reklam Ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği, 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunu kapsamında yaptırımları vardır. Somut olayın niteliğine göre gıda işletmecilerin bu eylemleri TCK kapsamında, maddi ve manevi unsurlar oluşur ise, suç niteliğinde dahi değerlendirilebilir.
[i] Pride, W., Ferrell, O.C. (2013). Foundations of Marketing. Cengage Learning. Higher Education, 220.